ประวัติ เมืองโบราณศรีเทพ เพชรบูรณ์

เมืองโบราณศรีเทพ เป็นเมืองโบราณที่ตั้งอยู่ในท้องที่ตำบลศรีเทพ อำเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ์ ซึ่งมีความสำคัญในประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมของประเทศไทย มีลักษณะทางกายภาพเป็นเมืองที่มีคูเมืองกำแพงเมืองล้อมรอบและแบ่งเป็นสองส่วนคือ เมืองในและเมืองนอก มีขนาดรวมกันประมาณ 4.7 ตารางกิโลเมตรหรือ 2,889 ไร่ โดยเมืองในมีผังเมืองที่เป็นรูปครึ่งวงกลมและมีพื้นที่ประมาณ 1.87 ตารางกิโลเมตร (1,300 ไร่) และมีภูมิประเทศเป็นพื้นที่ราบลอนลูกคลื่น

โบราณสถานสำคัญในเมืองในรวม 48 แห่ง ที่เกี่ยวข้องกับพุทธศาสนาและศาสนาฮินดู มีรูปแบบศิลปกรรมในวัฒนธรรมทวารวดี (พุทธศตวรรษที่ 12-16) และวัฒนธรรมเขมรโบราณ (พุทธศตวรรษที่ 16-18) โดยมีโบราณสถานสำคัญ เช่น โบราณสถานเขาคลังใน โบราณสถานปรางค์ศรีเทพ และโบราณสถานปรางค์สองพี่น้อง ที่ตั้งอยู่เกือบกึ่งกลางเมืองค่อนไปทางทิศตะวันตก

นอกจากนี้ยังมีสระน้ำโบราณมากกว่า 70 แห่งในเมืองนอก ที่ตั้งอยู่ทางด้านทิศตะวันออกของเมืองใน มีพื้นที่ประมาณ 2.83 ตารางกิโลเมตร (1,589 ไร่) โดยเมืองนอกมีผังเมืองเป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้ามุมมน ภายในเมืองนอกมีโบราณสถาน จำนวน 64 แห่ง และสระน้ำโบราณจำนวนมาก นอกคูเมืองกำแพงเมืองโบราณยังมีการสำรวจพบโบราณสถานอีกจำนวน 50 แห่ง โดยเฉพาะทางทิศเหนือของเมือง ที่มีความสำคัญ ได้แก่ โบราณสถานเขาคลังนอก โบราณสถานปรางค์ฤฅษี กลุ่มโบราณสถานเขาคลังสระแก้ว และสระแก้ว สระน้ำโบราณขนาดใหญ่ ส่วนทางด้านทิศตะวันตกนอกเมืองโบราณศรีเทพห่างออกไปประมาณ 15 กิโลเมตร เป็นที่ตั้งของเขาถมอรัตน์ ภูเขาหินปูนขนาดใหญ่ที่มีรูปลักษณ์เฉพาะซึ่งใช้เป็นจุดสังเกตในการเดินทางที่สำคัญมาตั้งแต่ยุคก่อนประวัติศาสตร์ โดยบริเวณเชิงเขาเป็นแหล่งผลิตเครื่องมือและกำไลหินที่สำคัญ

เมืองโบราณศรีเทพ มีบทบาทสำคัญในการแลกเปลี่ยนทรัพยากรด้านโลหะและการค้าในยุคก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลายและพัฒนามาเป็นจุดยุทธศาสตร์ทางการค้าและวัฒนธรรมที่เข้มแข็งในเขตพื้นที่ศูนย์กลางของภูมิภาคตอนใน โดยเมืองนี้เป็นจุดเชื่อมโยงสำคัญในเส้นทางการแลกเปลี่ยนทรัพยากรและสินค้าภายในและระหว่างภูมิภาค โบราณศรีเทพยังมีบทบาทสำคัญในการรับและส่งผ่านวัฒนธรรมไปยังเมืองโบราณร่วมสมัยเดียวกัน

ในยุคก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลาย ชุมชนที่ตั้งอยู่ในลุ่มแม่น้ำป่าสัก เมื่อ 2,500-1,500 ปีก่อนมานี้ มีความชาญฉลาดในการเลือกสถานที่ตั้งของชุมชนขึ้นในพื้นที่ที่สามารถควบคุมเส้นทางธรรมชาติที่ใช้เป็นเส้นทางผ่านเทือกเขาเพชรบูรณ์ ที่เปรียบเสมือนประตูเชื่อมต่อระหว่างดินแดนด้านตะวันออกของที่ราบลุ่มภาคกลางกับดินแดนที่ราบสูงทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และอาจรวมถึงพื้นที่ทางด้านตะวันออกและตะวันตกของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ด้วย

ชุมชนก่อนประวัติศาสตร์แห่งนี้เป็นจุดเชื่อมโยงสำคัญในเส้นทางการแลกเปลี่ยนทรัพยากรด้านโลหะและการค้าของประเทศไทยในยุคก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลาย และพัฒนาขึ้นเป็นจุดยุทธศาสตร์ทางการค้าและวัฒนธรรมที่เข้มแข็งในเขตพื้นที่ศูนย์กลางของภูมิภาคตอนในที่สามารถเชื่อมโยงกับสถานีและเส้นทางการค้าทางทะเล โดยมีบทบาทสำคัญในการรับและส่งผ่านวัฒนธรรมไปยังเมืองโบราณร่วมสมัยเดียวกัน

ในสมัยประวัติศาสตร์ตอนต้น เมืองโบราณแห่งนี้ยังเป็นเป็นแหล่งวัฒนธรรมที่มีความสำคัญโดดเด่น ในพื้นที่ศูนย์กลางภูมิภาคตอนในของประเทศไทย แสดงถึงภูมิปัญญาในการสร้างสรรค์และผสมผสานงานศิลปกรรมทางพุทธศาสนาเถรวาท มหายาน และศาสนาฮินดู จนมีเอกลักษณ์รูปแบบเฉพาะสกุลช่างของตนเอง

ยกตัวอย่างเช่น กลุ่มเทวรูปรุ่นเก่า ที่พบจากเมืองโบราณศรีเทพ โดยมีเทวรูปรุ่นเก่าที่สำคัญเช่น พระนารายณ์หรือพระวิษณุสวมหมวกทรงกระบอก และพระกฤษณะโควรรรธนะ เป็นประติมากรรมลอยตัวที่มีลักษณะกายวิภาคชัดเจน ที่แสดงอาการเคลื่อนไหวจากลักษณะดังกล่าวได้แสดงให้เห็นถึงสรรพสัตว์เป็นที่นำมาเทียบเท่าด้วยประติมากรรมลอยตัวที่เรียกว่า “คุณประติมากรรมลอยตัวขนาดเล็ก” มีลักษณะร่างกายสันเขื่อนยาวโดดเด่น แสดงความสัมพันธ์กับประติมากรรมลอยตัวในสมัยมันโม

อีกความสำคัญหนึ่งที่พบในเมืองโบราณศรีเทพคือพบโคมระฆังหินในพระอุโบสถ เป็นโคมระฆังหินเปรียบเสมือนเครื่องดนตรีเครื่องราชกลอนเครื่องเสียงอันดับแรกของประเทศไทยในรูปแบบครั้งยุคก่อนประวัติศาสตร์ตอนต้น สามารถใช้สร้างเสียงดนตรีและเสียงราชกลอนได้ แสดงถึงความเจริญก้าวหน้าของวัฒนธรรมโบราณในด้านดนตรีและเครื่องเสียง

นอกจากนี้ ยังมีการค้นพบสะพานและทางเดินขนาดใหญ่ที่ตั้งอยู่บนพื้นน้ำสำหรับการเดินทางไปยังสระน้ำที่เมืองโบราณศรีเทพ ซึ่งเป็นหลักฐานที่ชี้ชวนถึงการพัฒนาระบบโครงสร้างทางน้ำขนาดใหญ่ในยุคก่อนประวัติศาสตร์ตอนต้น นอกจากนี้ยังพบของที่เก็บสิ่งของและสมรรถนะที่แสดงถึงการสัมฤทธิ์ของชาติพันธุ์ในการผลิตและสร้างสรรค์งานศิลปะ

เมืองโบราณศรีเทพยังเป็นจุดสังเกตที่เกี่ยวข้องกับวัฒนธรรมเขมร และมีศักยภาพในการเป็นที่ตั้งของเส้นทางการแลกเปลี่ยนสินค้าและวัตถุดิบระหว่างภูมิภาคตะวันออกและตะวันตกของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยค้าขาเข้าของมีสิ่งของที่เป็นของแร่ต่างๆ และของทำจากโลหะ ส่วนค้าขาออกมีเครื่องประดับและผลิตภัณฑ์จากแก้วและเซรามิกส์

เมืองโบราณศรีเทพยังเป็นที่ตั้งของกลุ่มโบราณสถานในพื้นที่ทางทิศตะวันออกของเมือง ในสมัยประวัติศาสตร์ตอนปลาย โบราณสถานเขาคลังนอก โบราณสถานปรางค์ฤฅษี และกลุ่มโบราณสถานเขาคลังสระแก้ว สระแก้ว เป็นสถานที่สำคัญในการศึกษาวัฒนธรรมและการค้าขายในยุคก่อนประวัติศาสตร์ตอนปลายของภูมิภาคตะวันออกเฉียงใต้

ในปัจจุบัน เมืองโบราณศรีเทพ ได้รับการรักษาระเบียงสถาปัตยกรรมและโบราณคดีอย่างเข้มงวด เป็นสถานที่ท่องเที่ยวทางประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมที่มีความสำคัญ ที่ผู้คนทั้งในและนอกประเทศได้มาเยี่ยมชมเพื่อศึกษาและค้นพบเรื่องราวของยุคก่อนประวัติศาสตร์ของประเทศไทยและอารยธรรมของภูมิภาคตะวันออกเฉียงใต้ โบราณศาสตร์ของเมืองนี้ยังได้รับการวิจัยอย่างสม่ำเสมอและมีความสำคัญในการศึกษาประวัติศาสตร์และวัฒนธรรมของภูมิภาคตะวันออกเฉียงใต้และภูมิภาคทั่วๆ ไปของเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ได้แก่ประเทศเมียนมาร์ ลาว กัมพูชา และอินโดนีเซีย โบราณสถานที่ตั้งอยู่ในพื้นที่สวยงามและเป็นส่วนหนึ่งของทรัพยากรทางทิศตะวันออกของประเทศไทยที่มีความคุ้มค่าในการส่งเสริมการท่องเที่ยวและการศึกษาประวัติศาสตร์ของประเทศไทยและโลกให้มีการรู้จักมากขึ้นต่อไป